Yeni bulunan bir pulsar yıldızının ortağının çevresinde rekor bir hızla döndüğü anlaşıldı. @chelsea_gohd @uzakevrenler @popülerbilim
Bilim insanları patlayan bir yıldızın giderek yayılan artıklarından oluşan Yengeç Nebulasını incelediler. Kaynak: NASA; CXC (X-ışını); STSCI (Optik); JPL-Caltech (Kızılötesi)
Güçlü bir X-ışını pulsarı birlikte hareket ettiği ortak yıldızının etrafında dönerken hız rekorları kırıyor. Uluslararası Uzay İstasyonuna bağlı bir şekilde dünyanın yörüngesinde dönen Nötron Yıldızı İç Yapı Araştırıcısı (Neutron star Interior Composition Explorer (NICER)) sisteminden gelen geçen Haziran’da toplanan veriler bu iki yıldızın birbirlerinin etrafında her 38 dakikada bir tur attıklarını gösteriyor. Yıldız bu hızla bugüne kadar ölçülen en hızlı ikili pulsar yıldız sistemi olarak kayda geçti. Kaba bir hesapla yıldızın ortağının çevresinde yaklaşık saatte 3 milyon kilometre hızla döndüğünü söyleyebiliriz. Pulsar bu akıl almaz hızına rağmen bilinen en hızlı isim sayılmaz. Bilim insanlarının bugüne kadar ölçtüğü en yüksek hız, ışık hızının % 99.9’u hızında hareket eden aşırı aktif galaksilerin merkezinden fırlatılan madde bulutları olan blazarlara ait.
Mutlak hız sınırı olan ışık hızına ulaşmak kolay değil. Yeni bulunan J17062 pulsar yıldızı listeye tepeden girmiş sayırı. Kaynak: uzakevrenler.com
İkili sistemdeki yıldızlardan birisi hız rekorları kıran X-ışını pulsarı. X-ışını pulsarları aşırı yoğun nötron yıldızlarıdır ve döndükçe X-ışınları yayarlar. Pulsarlar ise büyük kütleli yıldızlar bir süpernova patlaması ile yok olduktan sonra yıldızın geriye kalan aşırı yoğun ve hızla dönen çekirdeklerinden başka bir şey değildir. Bu araştırmaya konu olan pulsar ise bir genişleyen milisaniye X-ışını pulsarı (AMXP) olarak tanımlanıyor. Kısaca J17062 olara adlandırılan(tam adı IGR J17062-6143) isimli bu pulsar komşusu olan yıldıza ayın dünyaya olduğundan daha yakın bir yörüngede yer alıyor.
Yalnız bir pulsar yıldızının temsili resmi. Kaynak: PITRIS/GETTY IMAGES
İki yıldızın birbirine bu kadar aşırı bir şekilde yakın olması ulaştıkları akıl almaz hızın da sebebini oluşturuyor. “Hidrojen bakımından zengin bizim güneşimiz gibi yıldızların bir pulsara komşu olması imkansız. Zira ikisini bu kadar küçük bir yörüngeye sığdırmak imkansız” diyor NASA’nın Maryland'deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi astrofizikçilerinden ve araştırmanın baş yazarlarından Tod Strohmayer. Bundan yola çıkan araştırmacılar pulsarın komşusu olan yıldızın hidrojen bakımından zayıf bir beyaz cüce olduğu kanaatine vardıklarını söylüyorlar. Beyaz cüceler genellikle dünyamız büyüklüğünde küçük ve yoğun yıldızlardır. Düşük kütleli yıldızlar yerçekimsel çöküşe uğradıktan sonra bir beyaz cüceye dönüşürler. Bizim güneşimizin de yakıtı tükendikten sonra aşırı genişleyip bir kırmızı deve dönüştükten sonra en sonunda kendi yerçekimi ile içe çökerek beyaz bir cüceye dönüşmesi bekleniyor. Şimdilik bu konuda endişeye kapılmanıza gerek yok. Zira bu sürecin bir kaç milyar yıl sürmesi bekleniyor.
Yeni bulunan bu ikili yıldız sisteminin keşfi Rossi X-Işını Zamanlama Araştırma aracıyla 2008 yılında yapılan gözlemlere dayanıyor. NICER, Rossi’ye göre daha uzun süreli gözlem yapabildiğinden araştırmacılar bu kendine özgü ikili yıldız sisteminin rekor kıran hızını kesin bir şekilde onaylama imkanı buldular.
Bu iki yıldız birbirlerinin yörüngesinde dönmeye devam ettikçe ve beyaz cüce maddesini pulsara zamanla kaptıracak. Strohmayer açıklamasında pulsarın üzerinde birikmeye devam eden bu maddenin oluşturduğu basınç, atomlarının birleşmesine sebep olacak kadar yoğunlaştığında, J17062 her bir santimetrekare’de 100 tane 15 megatonluk nükleer bomba patlamasına eş değer bir patlama yaşayacak. Ancak sistem henüz bu kırılma noktasına ulaşmadı.
Araştırmacıların bu keşfi, bu kadar hızlı bir ikili yıldız sisteminin varlığını ispatlamanın çok ötesinde bir anlam taşıyor. NASA Goddard astrofizikçilerinden ve çalışmanın baş araştırmacılarından olan Zaven Arzoumanian’a göre J17062 benzeri nötron yıldızları yeryüzü bakış açısıyla kendine özgü birer nükleer fizik laboratuvarı olacak gibi görünüyor. “Zira nötron yıldızlarının içindeki şartları güneş sistemimiz içinde yeniden oluşturma şansımız yok” diyerek.
J17062 gibi nötron yıldızlarını inceleyen bilim insanları atom altı fiziğinin temellerini inceleme şansı elde ediyorlar. Bunu dünyada insan yapımı laboratuvarlarda yapmaları mümkün değil. J17062 gibi kendine özgü nötron yıldızları sayesinde bilim insanları yıldızları ve nasıl davrandılarını anlamaya daha da fazla yaklaşıyorlar.
Araştırma hakkında daha detaylı bilgiye Astrophysical Letters’dan erişebilirsiniz.
Yazar : Chelsea Gohd
Tercüme : Melih R. Çalıkoğlu
Kaynak : space.com
Yayın Tarihi : 14 Mayıs 2018
