Bilim insanları tarihte ilk kez sperm ve yumurta hücrelerini kullanmadan Fare Cenin’i oluşturmayı başardı. @yeahyeahyasmin #çığıraçıcı #popülerbilim #dna #üreme #bilimhaberleri
Eskiden üreme sıradan bir olaydı. Anne ve baba, bir yumurta, bir sperm, bir embriyo ve bir bebek. Ama 17 Ekim 2019, Cuma günü CELL dergisinde yayınlanan bir makale hepimizin bildiği bu basit hesabı karıştırdı. Araştırmacılara göre sperm veya yumurta kullanmadan ilk kez bir fare cenini oluşturmayı başardılar. Bu bilim tarihinde ilk kez oluyor.
Kaynak: Adam Gault/Getty Images
Bilim insanları, sperm ve yumurta gibi bildik malzemeleri kullanmak yerine, teorik olarak yetişkin hücrelerine ve bir cenini oluşturmak için ihtiyaç duyulan hücrelere dönüşebilecek özelleştirilmiş kök hücreler kullandılar. Çalışma Kaliforniya’daki Salk Biyolojik Araştırmalar Enstitüsü ve Teksas Üniversitesi GüneyBatı Tıp Merkezinden bilim insanları tarafından yürütüldü. Bu hücreler konuldukları petri kabının içinde kendi kendilerini inşa ederek embriyo benzeri bir yapı oluşturduktan sonra dişi farelerin rahmine aktarıldılar ve tıpkı cenin gibi büyümeye başladılar.
Bu pluripotent (bütün embriyonik hücrele dönüşebilen) kök hücrelerden -kısa adıyla EPS- bazıları kulaktan alındı. Bu ilginç bir bilgi çünkü buradan yapılacak çıkarım canlıların oluşması için artık cinsel üremenin gerekli olmayabileceği oluyor. Ancak araştırmanın yöneticilerinden Dr. Jun Wu, araştırmanın amacının bu olmadığını söylüyor.
Teksas Üniversitesi GüneyBatı Tıp Merkezi’nde doçent olan Wu “Araştırmanın amacı, özellikle henüz bu aşamada kesinlikle üreme için “eşeyli üremeyi” sona erdirmek değil. Öncelikli amacımız erken gelişimi anlamak.”diyor.
Araştırmanın amacı, özellikle henüz bu aşamada kesinlikle üreme için “cinsiyeti” sona erdirmek değil
Bilim insanları sıfırdan embriyo oluşturabilmek için yıllardır çaba sarf ediyorlar. 2016 yılında, Çinli bilim insanları kök hücreleri kullanarak fare spermi oluşturmayı, ardından bunlarla sıradan yumurtaları dölleyerek, sağlıklı yavru fareler üretmeyi başarmışlardı. Geçen yıl, yine Çin’den bir başka ekip fare spermi ve yumurtasındaki DNA ile oynayarak aynı cinsiyetten fareleri kullanarak yavrular üretti. Yine geçen yıl Japon araştırmacılar ayrıştırılmış insan kan hücrelerini kullanarak insan yumurtasına benzeyen öncü bazı hücreler elde etmeyi başardılar.
Bu son çalışmayı öncekilerden ayıran en önemli husus, sperm ve yumurta gibi hazır ve mevcut malzemeleri hiç bir şekilde kullanmıyor olması. Araştırmacıların kullandığı EPS hücreleri blastokist denilen erken bir embriyo üretmek için ihtiyaç duyulan üç farklı hücre tipine de dönüşme yeteneğine sahipti. Erken bir embriyonun gelişmesini istiyorsanız bu üç hücre türünün tamamı hayati öneme sahip.
Deneyde kullanılan EPS hücreleri petri kabının içinde zengin besleyicilerle beslendi ve kendi kendilerine embriyolara dönüştükleri görüldü. Bu embriyolar dişi farelerin rahmine aktarıldı ve bazılarının rahme tutunup, geleneksel şekilde olduğu gibi gelişmeye başladıkları görüldü.
Şunu da söylemek lazım ki bu embriyolar mükemmel değil. Doğal embriyolar kadar verimli bir şekilde uterus’a tutunmadılar ve dokularının “olması gerektiği gibi düzenlenmediği görüldü. Wu, geliştirdikleri yöntemin doğal embriyo oluşumunun “bütün boyutlarını tekrarlayamaması” ve büyüme koşullarının gerektiği gibi düzgün olmaması gibi sebeplerden şüpheleniyor.
Hücreler eğer başarılı olsalardı bile bilim insanlarının hemen sıfırdan insan bebeleri üretmeye başlayacaklarını düşünmemek lazım. En azından bu yakınlarda olacak bir şey değil. Brown Üniversitesi Biyomedikal Bilimler eski başkanı Doktor Eli Adashi’nin anlattığına göre, “Bu aşamada kimsenin bu yöntemi klinik bir araç veya kısırlık tedavisi ile ilişkilendirdiğini sanmıyorum.” Yine de, Adashi'ye göre bu araştırma embriyoların nasıl oluştukları veya nasıl başarısız oldukları hakkında bize bir fikir verebilecek güçte. Bu potansiyel olarak düşük ve erken sonlandırılan hamilelikler konusunda yepyeni bakış açıları sağlayabilir.
Ayrıca şu aşamadaki kaygımız eşeyli üremenin sona erip ermeyeceği ise bunun zaten olmakta olduğunu söyleyebileceğini belirtiyor. “Cinselliğin üreme için tek yöntem olmaktan çıkma olasılığının zaten gerçek bir olasılık olduğunu düşünüyorum.” diyor. Bunun cinsel birleşme olmadan gebeliği mümkün kılan tüp bebek (IVF) ile başladığını söylüyor.Ama kök hücrelerin insan embriyosuna dönüştürülmesinden ziyade kök hücrelerin sperm ve yumurta hücrelerine dönüştürülmesinin daha kuvvetli bir ihtimal olduğunu söylüyor. Düşüncesine göre bunun mümkün olması halinde üreme konusunda yaşanan sorunlara somut çözümler getirilmiş olacak. Bu sorunlar arasıda erken menapoz, spermsiz doğan erkekler, kalıtsal kısırlık ve tüp bebek için yumurta hücresi toplamak gibi pek çok orun bulunuyor.
“Bu söylediklerim yakın bir süre içerisinde zaten gerçekleşmeye başlayacaktır” diyen Adashi, "Buna rağmen bütün olasılıkları önceden kestirmek de mümkün değil” diye ekliyor.
Wu ise bu konuda düşüncesini açık tutuyor. “Her ne kadar, şimdilik bu anlatılanlar bilim-kurgunun alanında kalsa da, sperm ve yumurta olmadan canlı embriyolar üretebilen gerçekten harika olurdu.” diyor.
“Yine de hala kat edilecek uzun bir yol var çünkü erken gelişim konusunda bildiklerimiz hala kısıtlı."
Yazan: Yasmin Tayag
Türkçe tercüme : Melih R. Çalıkoğlu
Kaynak : OneZero
İlk Yayın Tarihi: 21 Ekim 2019
